Styl poprzedni – RENESANS – panował w zasadzie do początków II poł. wieku XVI i u schyłku tego wieku, wielcy mistrzowie późnego renesansu, coraz śmielej wprowadzali nowe formy architektoniczne, które mogą być uznawane za zapowiedzi nowego stylu – zwanego Barokiem (barocco). Podobnie jak renesans tak barok początki swoje wywodzi z Włoch, skąd przenika w kierunku północnym.

Szczególnie podatny grunt rozwoju znalazł w krajach gdzie dzięki kontrreformacji ponownie umocnił się Kościół katolicki, co z kolei zaważyło na rodzaju wznoszonych budowli. W większości były to monumentalne, charakteryzujące się dynamizmem – budowle sakralne: kościoły i klasztory. O ile ich elewacje zewnętrzne wykazywały bogactwo dekoracyjne renesansu to dekoracje wnętrz wraz z wyposażeniem – charakteryzują się wręcz przepychem, nierzadko przesadnym. Rzeźbienia, malowidła, złocenia, ścian i kolumn czy ołtarzy „biją” wprost po oczach. Figury ludzkich postaci, również tych na malowidłach, są często przesadnie, nienaturalnie przedstawiane – jakby opuchnięte, z krągłościami, wypukłościami, fałdami skórnymi. Skłonność do przepychu została wykorzystana szczególnie w architekturze kościelnej, zwłaszcza zakonu jezuitów. Dlatego też barok często określa się „stylem jezuickim”.

Kościół miał wspaniałością sztuki wywierać wrażenie na odzyskanych wiernych. Ponieważ chodziło o reklamę na największą skalę, wykorzystano oddziaływanie na wszystkie zmysły poprzez barwy, światło, muzykę, zapach kadzidła i bogatą oprawę liturgiczną. Ograniczona dotąd jedność architektoniczna rozbijana jest przez wygięcia i wielokrotne przerwy w gzymsach.

Typowym wynalazkiem baroku jest skręcona kolumna.

Wracając do Włoch – to one były kolebką baroku zwanego „książęcym”. To Włosi byli twórcami wielkopańskich, pełnych przepychu wnętrz i mebli; przodowali również w tworzeniu najważniejszych elementów ornamentyki barokowej.

Budowniczowie, najczęściej (poza służbą Kościołowi) są na usługach warstwy możnowładców, w tym władzy centralnej co uwidacznia się w sposób szczególny we Francji, która w XVII i XVIII wieku wysuwa się, w miejsce Włoch, na czoło potęg – w każdej praktycznie dziedzinie. Przykładem budowli barokowej władzy centralnej Francji jest Wersal Ludwika XIV, później XV.

Podobnie jak w renesansie tak i w baroku, różnice w architekturze i wyposażeniu wnętrz widoczne są w poszczególnych krajach europejskich, do których barok dociera.

Nas najbardziej interesuje meblarstwo i to w nim najbardziej widoczne różnice występują. Ponieważ w różnych krajach, w okresach panowania zmieniających się władców, zmiany następują też w wyglądzie rozmaitych pod względem przeznaczenia meblach – nie sposób omówić całości zagadnienia skrótowo dlatego przedstawię poglądowe tablice by osoby zainteresowane mogły zachodzące zmiany prześledzić.

W baroku, do wiodących pod względem rozwoju tego stylu są wspomniane Włochy, Francja(a w niej okres Ludwików i regencji), Holandia, Anglia(a w niej okres przejściowy Williama i i Marii, stylu królowej Anny), Niemcy, Hiszpania.

We wszystkich tych krajach, zdobnictwo osiągnęło szczyt. Stosowano drewno różnorodne pod względem barw i i twardości, metale kolorowe – w tym szlachetne, kość słoniową i szylkret, lakę chińską i politurę.

Po tym ogólnym wstępie pora przejść na nasze „polskie podwórko” bo „nasze” meble można spotkać w większości muzeów krajowych ale też w zbiorach prywatnych i co najważniejsze: możemy je kupić przy odpowiednim zasobie gotówki.

W barokowym meblarstwie polskim (tablicaXII) odnajdujemy wpływy z wszystkich powyżej wymienionych państw.

Do mebli niderlandzkich(holenderskich), w których odrzucano dekorację snycerską na korzyść stolarskiej – ram i listew – najbardziej zbliżone były meble gdańskie. Szafy gdańskie od niderlandzkich różniły się jednak przełamanym wieńcem górnym i i płaskorzeźbową dekoracją. W Gdańsku produkowano też duże i ciężkie jednodrzwiowe szafy kabinetowe, które zamiast skrzyniowego wieńca z szufladą, miały wysoką podstawę w formie stołu, a ich nogi były w kształcie spiralnie skręconych kolumn.Płaskie powierzchnie tych szaf oklejano najczęściej fornirem (obłogiem) orzechowym, czasem jesionowym lub pokrywano snycerką. Na płycinach szaf występowały motywy ramy.

Rzeźbione meble gdańskie w I poł. XVIII wieku wykonywano z drewna dębowego, które w okresie późniejszym zastępowano drewnem orzechowym w połączeniu z hebanem, mahoniem, palisandrem lub jesionowym o atrakcyjnym rysunku słojów.

Wykonywano też szafki narożne, stoły i stoliki prostokątne i okrągłe trójnożne, stoliki do gry w karty, kanapy, fotele i krzesła.

Może jeszcze kilka słów o stołach z ok. 1700r. Charakteryzowały się one pudłem utworzonym przez wysokie oskrzynie i znajdujących się w nich szufladach ozdobionych rzeźbami.

Płyty stołów gdańskich były na ogół prostokątne, rozsuwane a oskrzynie wsparte były na czterech toczonych balasach w kształcie waz połączonych płaskimi łączynami spoczywającymi na kulach.

Wytwarzane krzesła i fotele miały wysokie oparcia wyplatane lub tapicerowane, często kryte skórą(kurdybanem – jeśli była ozdobnie tłoczona).

Ozdobą najdroższych mebli były elementy dekoratorskie inkrustowane masą perłową i szldkretem, kością słoniową czy chińską laką.

Inną grupą mebli „zadomowionych” w Polsce były meble saskie początkowo przywożone z Drezna, później wytwarzane również przez rzemieślników warszawskich lub „importowanych” z Drezna. Cechą charakterystyczną mebli saskich była budowa warstwowa uzyskiwana poprzez sklejanie ze sobą na grubość dwóch desek. Deski wewnętrzne stanowiły warstwę nośną dla zewnętrznych, rzeźbionych a przez to cieńszych i słabszych. Wszelkie łączenia wzmacniano ręcznie struganymi kołkami.

Nogi różego kształtu i wielkości, stołów i stolików były esowato wygięte. Profilowane czoła szuflad mebli skrzyniowych były wypiłowane z bloku desek sklejonych i na grubość i na długość.

Taka konstrukcja krzywoliniowych i nośnych elementów chroniła przed pękaniem, wypaczaniem i wykazywała dużą wytrzymałość na obciążenia. Szuflady prowadzone były na prowadnicach a na obrzeżach ich czół występowały przylgi wykonane z półwałków, maskujące szpary pomiędzy skrzynią a szufladą. Co ciekawe: meble francuskie i angielskie wykonywano w powtarzalnych egzemplarzach przy użyciu szablonów a kolbuszowskie były niepowtarzalne pod względem wyglądu czy rozmiarów.

Meble kolbuszowskie wzorowano na meblach wiedeńskich z czasów panowania cesarzowej Marii Teresy i cesarza Józefa. Główne ich rodzaje to wszelkiego rodzaju meble skrzyniowe, rzadziej stoliki, krzesła i kanapy. Meble kolbuszowskie od wiedeńskich różniły się starannością wykonania zarówno mebla jak i jego ozdobami co wynikało ze stosowania gorszej jakości narzędzi. Różnica polegała też na innym sposobie maskowania i zamykania/otwierania skrytek. Do intarsjowania mebli kolbuszowskich stosowane było wyłącznie drewno różnych ale krajowych drzew. Intarsję uzupełniano wypalaniem i rytowaniem.

Czasami – droższe – wykańczano laką chińską lub malowano czarną farbą. Najczęściej spotykanymi motywami dekoracyjnymi były wstęgi, motywy geometryczne (koła i owale promieniście podzielone, gwiazdy o szerokich ramionach z kółkiem w środku, maskującym miejsce schodzenia się ramion, ukośna i romboidalna szachownica, kręcone sznurki i żyłki, kostka. Motywy roślinne to liście i kwiaty oraz gwiazdy z liści i kwiatów. Na zamówienie rodów, jako dekoracje, umieszczano też herb zamawiającego możnowładcy.

Niżej zamieszczam tablice obrazujące wygląd mebli barokowych w poszczególnych Państwach.

 

TABLICA XII Polskie meble barokowe.